National Security Agency

Central Intelligence Agency, CIA (pol. Centralna Agencja Wywiadowcza) – rządowa agencja służby wywiadowczej USA, zajmująca się pozyskiwaniem i analizą informacji o zagranicznych rządach, korporacjach i osobach indywidualnych oraz opracowywaniem, na podstawie tych informacji, raportów dla instytucji rządowych USA. Agencja organizowała także operacje, których celem była interwencja w wewnętrzne sprawy wybranych państw, od propagandy po wspieranie oddziałów paramilitarnych. Jednym z wielu przykładów takich interwencji jest udział w organizacji zamachu stanu w Iranie w 1951.

Powstanie Agencji

Agencję utworzył 26 lipca 1947 prezydent Harry Truman. Jej poprzedniczką była utworzona 22 stycznia 1946 i działająca 20 miesięcy, Grupa Centrali Wywiadu (Central Intelligence Group – CIG), której powstanie było wynikiem poszukiwań organizacji bardziej efektywnej niż utworzona przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w czerwcu 1942 agencja wywiadowcza pn "Biuro Służb Strategicznych" OSS (Office of Strategic Services), z której wywodziła się większość pierwotnej kadry CIG, następnie CIA. Zadania i przywileje agencji sprecyzowała ustawa o Centralnej Agencji Wywiadowczej z 1949.

Kwatera główna CIA znajduje się w Langley w stanie Wirginia pod Waszyngtonem.
William Donovan, szef OSS

Roczny budżet organizacji wynosi, według oficjalnych danych, prawie 27 miliardów dolarów (1997). Organizacja publikuje w internecie tzw. CIA World Factbook i charakterystyki poszczególnych krajów świata, w tym także Polski.

Propozycja utworzenia agencji wywiadowczej o zasięgu globalnym wyszła od gen. mjr. Williama J. Donovana, dyrektora Biura Służb Strategicznych (Office of Strategic Services – OSS), który zasugerował to ówczesnemu prezydentowi F.D. Rooseveltowi. Już dwa tygodnie później, na początku listopada 1944, prezydent Franklin Delano Roosevelt wydał polecenie przygotowania projektu stałej agencji wywiadowczej działającej w czasach powojennych. Niewątpliwie wpływ na decyzję prezydenta Roosevelta miały sprawozdania komisji śledczych kongresu, które za klęskę w Pearl Harbor częściowo obwiniały brak koordynacji działania przedwojennych agencji wywiadowczych.

Projekt zakładał stworzenie agencji, która będzie zdobywała materiał zarówno jawnymi jak i tajnymi środkami wywiadowczymi, a jednocześnie będzie służyć doradztwem, określi cele wywiadowcze państwa i skoreluje materiał gromadzony przez wszystkie agencje rządowe. Do zadań nowej agencji wywiadowczej miało należeć: szpiegostwo, badania i analizy, kontrwywiad, dywersja polityczna za granicą, oraz inne zadania i obowiązki związane z wywiadem, jakie mógłby nałożyć na nią prezydent. Śmierć prezydenta Franklina D. Roosevelta 12 kwietnia 1945 odroczyła utworzenie jednolitej agencji wywiadowczej.

Po śmierci Roosevelta prezydentem Stanów Zjednoczonych został Harry Truman, który 1 października 1945 podpisał rozporządzenie o likwidacji Biura Służb Strategicznych (OSS), lecz zlikwidowano je dopiero 12 stycznia 1946.

Po zlikwidowaniu OSS na początku 1946 jego zadania przydzielono innym jednostkom administracji rządowej: wydział zadań i analiz został przydzielony do Departamentu Stanu, wydziały kontrwywiadu i wywiadu zostały przydzielone do Departamentu Wojny, który następnie nadał im nazwę Jednostek Służb Strategicznych (Strategic Services Unit).

W lutym 1946 prezydent Truman wysłał do Kongresu projekt proponowanej ustawy o bezpieczeństwie narodowym, wzywając do reorganizacji sił zbrojnych. Wśród jego założeń znajdowało się powołanie Centralnej Agencji Wywiadowczej. W ustawie o bezpieczeństwie narodowym i rezolucji o polu działania nowej agencji wywiadowczej postanowiono, że działalność i wpływy CIA, poza zestawianiem informacji zgromadzonych przez inne agencje rządowe, ograniczają się wyłącznie do spraw dziejących się poza granicami USA.

Jako pierwszy stanowisko dyrektora centrali wywiadu (Director of Central Intelligence – DCI) objął kontradmirał Sidney W. Souers, który następnie pod koniec 1946 objął stanowisko asystenta do spraw wywiadu i bezpieczeństwa narodowego przy prezydencie Trumanie. Dyrektor centrali wywiadu (DCI), był odpowiedzialny za całość przedsięwzięć wywiadowczych. W 1949 uchwalono ustawę o bezpieczeństwie narodowym, która pozwalała CIA na utajnienie stopni służbowych i stanowisk zajmowanych przez jej pracowników, wysokości ich zarobków i budżetu agencji. Dawała także prawo do wydawania pieniędzy bez księgowania.

Początki działania

Prezydent Harry S. Truman jako pierwszy wydał zgodę na prowadzenie przez nowo utworzoną agencję wywiadowczą tajnych operacji specjalnych. Pozwalała jej na to dyrektywa podpisana przez niego w 1947.
Plakietka z pierwszej siedziby CIA w Waszyngtonie

Na jego polecenie (choć później się do tego nie przyznawał), CIA przeprowadziła tajne operacje. M.in. wspierano partie prawicowe podczas wyborów parlamentarnych we Włoszech, tajne dostawy uzbrojenia dla sił antykomunistycznych walczących w wojnie domowej w Grecji.

Odpowiedzialność za realizację tego typu tajnych operacji spoczywała na utworzonym Biurze Operacji Specjalnych (Office of Special Operations – OSO). Biuro to miało prawo do gromadzenia materiału wywiadowczego na terenie Ameryki Łacińskiej, która była do tej pory wyłącznie terenem działania Federalnego Biura Śledczego (Federal Bureau of Investigation – FBI). Do OSO przydzielono również resztki jednostek tajnego wywiadu (SI) i kontrwywiadu ze zlikwidowanego wcześniej Biura Służb Strategicznych (OSS), które przejął Departament Wojny.

Office of Special Operations został następnie przydzielony nowo powołanej komórki Departamentu Stanu – "Biura Koordynacji Politycznej" (Office of Policy Coordination – OPC). Największą tajną operacją Biura Koordynacji Politycznej "OPC", była amerykańsko-brytyjska operacja przerzutu do Albanii partyzantów mających dokonać puczu przeciwko komunistycznym rządom Envera Hodży. Operacja zakończyła się niepowodzeniem wskutek zdrady Harolda (Kima) Philby'ego, radzieckiego szpiega zakonspirowanego na wysokim stanowisku w MI6.

W narastającej atmosferze zimnej wojny znaczenie agencji wywiadowczych znacznie wzrosło. Po zakończeniu II wojny światowej i znacznym wzroście wpływów Związku Radzieckiego na państwa bloku wschodniego, wzrosła działalność ich wywiadów, zwłaszcza wywiadu ZSRR – KGB i wywiadu wojskowego GRU.

Amerykanie niewiele wiedzieli o działalności radzieckiego wywiadu na swoim kontynencie. Dopiero gdy w 1945 pracownik ambasady radzieckiej w Ottawie, szyfrant Igor Guzenko, postanowił zerwać z komunizmem, a uciekając przy okazji zabrał 109 kartek najtajniejszych dokumentów z ambasady, zdali sobie sprawę z rozmiarów tej działalności. Dokumenty te pozwoliły kontrwywiadowi kanadyjskiemu zidentyfikować szefa siatki NKWD w Kanadzie, Sama Carra, oraz naukowca pracującego nad projektem budowy bomby atomowej (projekt Manhattan), doktora Allana D. Maya, który współpracował z radzieckim wywiadem. W dokumentach wykradzionych przez Guzenkę istniało także nazwisko Klausa Fuchsa, lecz nie zwrócono na nie uwagi.

Na początku lat pięćdziesiątych CIA nie była w stanie podejmować działań na terenie ZSRR. Niedawno utworzona agencja nie dysponowała źródłami wywiadowczymi za żelazną kurtyną. Niedostępne były informacje na temat radzieckich postępów w dziedzinie technologii zbrojeniowej, nieosiągalne były nawet najbardziej podstawowe informacje na temat dróg, mostów, instalacji wojskowych itd. Nie mając czasu na zbudowanie siatki wywiadowczej na terenie ZSRR (taka procedura może potrwać nawet kilka lat) CIA rozpoczęła operację Redskin, wysyłając turystów, dziennikarzy, osoby duchowne, sportowców, do ZSRR z zadaniem zbierania podstawowych informacji wywiadowczych.

Pierwszym cennym źródłem informacji, które umożliwiły wgląd w potencjał militarny ZSRR był oficer armii radzieckiej, płk. Piotr Popow, który zaoferował swe usługi CIA podczas swojej służby w Austrii w listopadzie 1953. Popow współpracował z CIA pod pseudonimem Attic aż do 1958.

CIA próbowała też penetrować kraje bloku wschodniego, w tym także Polskę – nie było to jednak łatwe. CIA nawiązała kontakt z podziemną organizacją Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. Przez następne cztery lata przekazano organizacji WiN znaczne sumy pieniędzy i złota oraz 17 radiostacji, spore ilości broni i amunicji, nie wiedząc o tym, że tzw. V Komenda WiN-u była kontrolowana przez bezpiekę (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, patrz – Operacja Cezary). Kolejną porażkę CIA poniosła w tzw. Sprawie Bergu, gdzie poza innymi zajęciami szkolono agentów, kurierów itd. przed wysłaniem ich do Polski i innych krajów komunistycznych z zadaniami wywiadowczymi i dywersyjnymi. Jeden z ośrodków położony w mieście Berg (Niemcy Zachodnie) został spenetrowany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a sprawa została ujawniona przez MBP na początku 1953, tak więc kilka pierwszych prób infiltracji krajów bloku wschodniego przez CIA zakończyło się fiaskiem i upokorzeniem agencji przez komunistyczne służby bezpieczeństwa.